Baas over je geld

Leerlingen komen al vroeg in aanraking met financiële verleidingen, maar hebben niet altijd de kennis en vaardigheden om er goed mee om te gaan. De Week van het geld kan een goed startpunt zijn voor gerichte aandacht voor financiële geletterdheid.

Een hippe jas, flitsende sneakers of een telefoon met de nieuwste features. Op hun mobiel en in de winkelstraat zien leerlingen dagelijks de meest aantrekkelijke aanbiedingen langskomen. ‘Niet iedereen is daar even goed tegen bestand’, zegt Annette Groen, wetenschappelijk medewerker bij het Nibud, het onafhankelijk kennisen adviescentrum voor financiële opvoeding en educatie. ‘Leerlingen kopen soms impulsief nieuwe spullen en geven geld uit dat ze niet hebben.’ Zodra ze achttien worden, neemt de kans op geldproblemen toe: vanaf die leeftijd zijn jongeren financieel zelfstandig, mogen ze leningen afsluiten en kunnen ouders niet langer zomaar meekijken op de betaalrekening.

‘Het verschil tussen 20 en 200 euro voelen ze soms niet meer’

‘Deze tijd is niet eenvoudig: jongeren worden meer dan ooit verleid om aankopen te doen’, zegt Fabiënne Rauwers, senior-communicatieadviseur van het platform Wijzer in geldzaken dat als doel heeft burgers financieel weerbaarder te maken. ‘Leerlingen zien voortdurend advertenties in hun sociale media tijdlijn langskomen, volgen influencers die producten aanprijzen en krijgen allerlei aanbiedingen voorgeschoteld als ze aan het gamen zijn.’ Leerlingen vergeten bovendien door digitale betalingen gemakkelijk de waarde van geld, stelt Rauwers. ‘Het verschil tussen twintig en tweehonderd euro voelen ze soms niet meer; het is in beiden gevallen een kwestie van je bankpas tegen het pinapparaat houden. Vroeger zag je letterlijk het geld uit je spaarpot verdwijnen, voelde je de ‘pijn’ van een uitgave. Met digitale transacties is het veel minder duidelijk wanneer de bodem in zicht is.’

Weerbaar maken

Scholen kunnen leerlingen helpen verstandig met geld te leren omgaan. ‘Veel scholen doen dit ook al’, zegt Rauwers. ‘Ze schenken aandacht aan schulden, maar ook aan phishing en beloftes van snel geld verdienen via bijvoorbeeld crypto.’ Toch kan het beter. ‘Het staat nog niet overal op de radar. Ook ontbreekt op veel plekken een structurele aanpak.’ Met onder meer de Week van het geld in maart 2024 wil Wijzer in geldzaken scholen aanmoedigen om gericht aandacht te schenken aan financiële weerbaarheid. Scholen kunnen tijdens deze week in maart aanhaken bij bestaande initiatieven of zelf evenementen bedenken. De week is een initiatief van tal van organisaties, waaronder het ministerie van Financiën, het Nibud, banken en verzekeraars. Wijzer in geldzaken stelt speciale themapakketten beschikbaar en biedt gratis gastlessen van professionals uit de financiële sector aan. Naast de jaarlijkse Week van het geld heeft Wijzer in geldzaken ook het onderwijsplatform Geldlessen.nl ontwikkeld. Docenten en scholen kunnen hier het gehele jaar terecht voor alles wat met financiële educatie te maken heeft. Rauwers: ‘Naast informatie en kennis vind je er kant-en-klare geldlessen voor in de klas. Zo zijn er voor het basisonderwijs themalessen voor groep 1 t/m 8 en zijn er voor het vo en mbo speciale LessonUp-lessen over onder andere geldezels. Daarnaast vinden leraren er een overzicht van trainingen gericht op het implementeren van financiële educatie in de klas.’

Pak het grondig aan

Alleen af en toe een lesje over geld is niet genoeg, zeggen onderzoekers al jaren. ‘Vaak blijkt financiële educatie iets wat een economiedocent er even bij doet. Dat is geen goed uitgangspunt’, stelde bijvoorbeeld Aisa Amagir, onderzoeker bij de Hogeschool van Amsterdam, in maart 2021 in Didactief. Effectiever is er structureel aandacht aan besteden in het curriculum. Rauwers: ‘Denk daarbij breder dan alleen de lessen rekenen/wiskunde of economie. Leren omgaan met geld kan op allerlei manieren.’ Begin ook tijdig, zeggen zowel Groen als Rauwers. Groen: ‘Laat jonge kinderen bijvoorbeeld eenvoudige rekensommetjes met echte euromunten doen of maak een winkeltje in de klas waar kinderen spelen dat ze elkaar producten verkopen. Van daaruit kun je verder bouwen.’

Zinvol onderdeel van financiële educatie zijn gesprekken over geldkwesties waar leerlingen mee te maken hebben. Rauwers: ‘Jongeren ervaren bijvoorbeeld vaak druk van leeftijdsgenoten om producten te kopen die ze niet nodig hebben of waar ze geen geld voor hebben. Dat gevoel onder woorden brengen, kan helpen om te beslissen of ze iets eigenlijk wel zouden moeten aanschaffen.’ Om gesprekken over financiële kwesties op gang te brengen, heeft het platform Wijzer in geldzaken enkele explainervideo’s voor in de klas ontwikkeld over onder andere peer pressure, reclames in games en influencers.

‘Leren omgaan met geld kan op allerlei manieren’

Scholen bedenken en organiseren ook zelf activiteiten rond financiële educatie. Denk bijvoorbeeld aan thema-avonden waarmee scholen ouders helpen hun kinderen financieel weerbaarder te maken. Een handig startpunt hiervoor kan de online ‘Financiële opvoedwijzer’ van het Nibud zijn. Hierin staan onder andere tips voor zakgeld (hoeveel geef je en hoe vaak?) en staat beschreven hoe ouders kunnen helpen bij online aankopen, contracten voor bijbaantjes of het afsluiten van een zorgverzekering als een jongere achttien wordt. Groen: ‘Ouders beseffen soms niet wat er allemaal op hun kind afkomt. Door naast het kind te gaan zitten en samen te praten over inkomsten en uitgaven, kunnen ze voorkomen dat hun kind later betalingsproblemen krijgt.’

Leerproces

Alle gerichte aandacht voor financiële kennis en vaardigheden ten spijt, doen leerlingen alsnog impulsieve aankopen. ‘Dat geldt voor ons allemaal, denk ik’, zegt Rauwers. ‘Belangrijk is dat ze niet in grote financiële problemen raken, maar af en toe je neus stoten hoort er nu eenmaal bij. Dan kopen ze maar een keer die te dure schoenen of vergeten ze te checken of een webwinkel betrouwbaar is. Financiële educatie helpt leerlingen dit soort financiële uitdagingen te herkennen en er een volgende keer beter mee om te gaan.’